Một ngày tiên giới, một năm trần gian
Nửa năm trôi qua, hai chàng thấy nhớ quê nhà bèn xin về thăm. Nhưng về đến nhà thì cảnh vật đã khác hẳn. Làng xóm toàn người xa lạ, không còn ai có thể nhận ra hai chàng nữa. Họ gặp một cụ già tuổi đã gần trăm, cụ kể: Cách đây độ 400 năm, cụ có một ông tổ bảy đời tên Nguyễn Triệu, nhân tiết Đoan Ngọ cùng bạn là Lưu Thần vào núi hái thuốc rồi biệt tích. Bấy giờ Lưu Thần, Nguyễn Triệu mới biết một ngày trên tiên giới bằng một năm ở trần gian. Cả hai bèn trở lại động Thiên Thai. Nhưng lối xưa đã mất dấu… (Truyện U minh lục – Trung Quốc).
Tờ bìa ca khúc Tiếng sáo Thiên Thai của Phạm Duy phổ thơ Thế Lữ
|
Chốn thiên thai trong thơ nhạc Việt
Nói về thơ nhạc Việt miêu tả chốn thiên thai, không thể không nhắc đến bài thơ Tống biệt của thi sĩ Tản Đà (làm năm 1922), tả lại cảnh đưa tiễn giữa hai nàng tiên với Lưu – Nguyễn được nhạc sĩ Võ Đức Thu phổ nhạc: “Lá đào rơi rắc lối thiên thai/Suối tiễn oanh đưa luống ngậm ngùi/Nửa năm tiên cảnh/Một bước trần ai/Ước cũ duyên thừa có thế thôi/Ðá mòn, rêu nhạt, nước chảy, huê trôi/Cái hạc bay lên vút tận trời/Trời đất từ nay xa cách mãi/Cửa động/Ðầu non/Ðường lối cũ/Nghìn năm thơ thẩn bóng trăng chơi…”. Bài thơ ngắn và nhạc sĩ Võ Đức Thu đã phổ nhạc theo đúng nguyên văn, phần nhạc theo các nhà nghiên cứu là “không chê vào đâu được” (các danh ca Mộc Lan, Thái Thanh, Khánh Ly đều đã từng thể hiện ca khúc này).
Tuy nhiên, tuyệt phẩm phải kể đến ca khúc Thiên Thai của Văn Cao: “Tiếng ai hát chiều nay vang lừng trên sóng. Nhớ Lưu Nguyễn ngày xưa lạc tới Đào Nguyên… Kìa đường lên tiên, kìa nguồn hương duyên theo gió tiếng đàn xao xuyến. Phím tơ lưu luyến, mấy cung u huyền…”. Năm 1940, Văn Cao đến Huế. Năm sau, chàng trai chưa đến 20 tuổi ấy lại đi thuyền trên dòng sông Phi Liệt (Hải Phòng), ấn tượng về cảnh đẹp của hai nơi ấy nên năm 1944, Văn Cao đã viết nên tuyệt phẩm Thiên Thai. Trên bìa bản nhạc do NXB Tinh Hoa ấn hành, Văn Cao có ghi lời tựa: “Ảnh hưởng sông nước khúc Thiên Thai cổ trong khung cảnh huyền diệu của Đường Thi với hai truyện Thiên Thai và Đào Nguyên. Người Sông Ngự đã lạc cảm xúc rồi…” (ông tự nhận mình là Người Sông Ngự – NV).
Phạm Duy cũng có Tiếng sáo thiên thai (phổ thơ Thế Lữ) tuyệt hay. Nếu những ca khúc ở trên có âm điệu buồn buồn của tiễn biệt, luyến tiếc thì Tiếng sáo thiên thai của Phạm Duy lại rộn ràng sôi nổi: “... Tiên nga, buông lơi tóc bên nguồn, hiu hiu lũ cây tùng, ru ru tiếng trên cồn… Đường lên, lên Thiên Thai, lọt vài cung nhạc gió, thoảng về mơ mộng quá, nàng Ngọc Chân tưởng nhớ, tiếng lòng bay xa…”. Ca khúc này thường được thể hiện đơn ca nhưng nghe Lệ Thu – Khánh Ly song ca sẽ rất “phiêu”…